Soja

Soja pochodzi z Chin, gdzie uprawia się ją od ponad 3000 lat, a obecnie w prawie 100 krajach na świecie. W Polsce soja długo nie mogła się zadomowić, choć próby jej uprawy rozpoczęto już w XIX wieku. Główną przeszkodą był dobór odmian soi, które w naszych warunkach nie dojrzewały i nie nadawały się do zbioru.

Uprawa soi na nasiona w Polsce

Soja uprawiana jest na całym świecie jako jedna z głównych upraw żywiących ludzkość. Jest najważniejszą rośliną białkową (33-45% zawartości), zawiera też około 20% oleju, oraz wiele innych, prozdrowotnych komponentów. Soja jest też powszechnie stosowana jako składnik pasz oraz jako surowiec dla różnych gałęzi przemysłu.

Pierwsze rodzime odmiany soi wyhodowano jeszcze przed wojną, a następne w latach 80-tych po wojnie. Pomimo tego soja była dalej uprawą marginalną w Polsce. Dopiero ostatnie lata, wraz z wprowadzeniem nowych odmian soi, o krótkim okresie wegetacyjnym i zadowalającym plonie przyniosły wyraźną zmianę.

Powierzchnia uprawy zaczęła gwałtownie rosnąć, tak aby osiągnąć w 2021 roku 25 tys ha i 47 tys ha w 2022 roku. Przewiduje się, że ta tendencja wzrostowa się utrzyma, i wkrótce powierzchnia uprawy przekroczy 100 tys. ha. 

Soja — atrakcyjna uprawa

Soja, która należy do upraw bobowatych, jest bardzo atrakcyjna dla rolnika i całego łańcucha żywności. Jest bardzo ważna w płodozmianie, dzięki symbiozie z bakteriami jest w stanie pobrać do 100 kg azotu z powietrza. Ujęta w rozporządzeniach Unijnych, jest objęta wsparciem zawartym w Eko-schematach. Soja jest bardzo atrakcyjna dla konsumentów, wykorzystywana w wielu kuchniach świata. Przemysł paszowy bazuje na białkach, a przemysł przetwórczy, kosmetyczny i farmaceutyczny na wielu cennych składnikach produkowanych z nasion soi. 

Wyzwania w uprawy soi w Polsce 

Uprawa soi jest cenna z wielu względów. Znakomity łamacz płodozmianu. Dodatkowo soja dostarcza dużo azotu wiązanego z powietrza poprawiając żyzność i zasobność gleby.

Silne wsparcie ekonomiczne ze strony Unii w postaci programów ujętych jako Eko-schematy między innymi do jej uprawy.

Nasiona soi są cennym składnikiem pasz, a uprawiane w Polsce jako odmiany nie GMO, poszukiwane przez rolników i firmy paszowe. Wreszcie jako poszukiwany surowiec przez różne działy przemysłu przetwórczego.  

Jednak produkcja soi napotyka także trudności, związane z wysokimi wymaganiami cieplnymi. W Polsce jest to głównie wybór odmiany o odpowiedniej wczesności, gwarantującej dojrzenie uprawy do zbioru, a jednocześnie umożliwiający uzyskanie zadowalającego plonu, bez konieczności jego dosuszania.

Zbiory nasion soi przypadają w Polsce na wrzesień i październik. Rośliny w tym okresie są wilgotne przez większość dnia, a czas zbioru ogranicza się do kilku godzin południowych, kiedy wilgotność jest najniższa. Także niskie rozmieszczenie strąków na roślinie, zmusza do bardzo starannego zbioru, tak aby minimalizować straty nasion, które mogą być znaczne. 

Soja — presja ze strony chwastów, szkodników i chorób

Aktualnie przyjmuje się, że głównym wyzwaniem w uprawie soi to zachwaszczenie. Szkodniki i choroby stanowiły dotychczas bardziej lokalny niż powszechnie występujący problem. Wynikało to przede wszystkim ze względu na bardzo niszowy charakter uprawy soi. Problemy z resztkami pożniwnymi jako jednym z głównych rezerwuarów chorób i szkodników soi w praktyce nie istniał. Teraz, wraz ze wzrostem powierzchni uprawy soi to się zapewne zmieni. 

Zwalczanie chwastów jest ważnym elementem w uprawie soi, a krytycznym okresem jest 3-4 tygodnie po jej wschodach. Wynika to z powolnego wzrostu roślin soi w tym okresie oraz braku pokrycia gleby, co sprzyja pojawianiu się chwastów. Stosowanie herbicydów w tym okresie powstrzymuje chwasty, ale jednocześnie bardzo osłabia młode rośliny soi. Często doprowadzając do ich uszkodzeń, co ułatwia atak chorób i szkodników. Bardzo korzystne byłoby więc zastosowanie preparatów mikrobiologicznych, zawierających bakterie wpływające korzystnie na wigor roślin (PGPB). Preparat taki zostanie omówiony w dalszej części artykułu 

Jeśli chodzi o szkodniki soi, w większości są to szkodniki polifagiczne — żerują na również na innych roślinach z rodziny motylkowatych. Zestawione zostały poniżej w tabeli.

Aktualne i prognozowane znaczenie szkodników soi 

Szkodniki	Obecnie	Prognoza
Oprzędziki	`++	(+++)
Mszyce	`++	(+++)
Zmienik lucernowiec	`+	`++
Ozdobnik lucernowiec	`+	`++
Omacnica prosowianka	`+	`++
Strąkowce	`+	`++
Śmietka kiełkówka	`+	`++
Ptaki	`+	`(++)
Pachówka strąkóweczka	`+	`+
Gąsienice rusałkowatych	(++)	(+++)
Wieczernica szczawiówka	(+)	`+
Wciornastek sojowy	(+)	`+
Rolnice	`+	`++
Nicienie	(+)	`+
Ogrodnica niszczylistka	(+)	`+
Przędziorek chmielowiec	(+)	`+
Plusknia jagodziak	(+)	`+

Legenda: – szkodnik mało ważny, ++ – szkodnik ważny, ( ) – lokalnie 

Źródło: Metodyka integrowanej ochrony Metodyka integrowanej ochrony soi dla doradców 2020 INSTYTUT OCHRONY ROŚLIN – PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY 

Jakie choroby występują w soi ?

Choroby soi to bardzo obszerny, choć obecnie mocno niedoceniony temat. Wraz z dynamicznym rozwojem powierzchni uprawy soi w Polsce należy niestety spodziewać się także znacznego wzrostu znaczenia i intensywności ich występowania. Ochrona przeciwko chorobom stanie się ważnym elementem agrotechniki, a jej zlekceważenie może przyczynić się do wielkich strat plonu i spadku opłacalności uprawy soi. 

Przykłady chorób występujących w uprawie soi

Choroba	Sprawca (y)	Znaczenie
Antraknoza soi	Colletotrichum truncatum (Schwein.) Andrus et W.D. Moore, Colletotrichum glycines Hori	`++
Askochytoza soi	Ascochyta sojaecola Abramov	`++
Chwościk soi	Cercospora kikuchii (Tak. Matsumoto et Tomoy.) M.W. Gardner, Cercospora sojina Hara	`++
Czarna zgnilizna korzeni soi	Thielaviopsis basicola (Berk. et Broome) Ferraris	`+/-
Fuzarioza soi	Gibberella avenacea R.J. Cook an. Fusarium  avenaceum (Fr.) Sacc. Fusarium culmorum (W.G. Sm.) Sacc. Gibberella pulicaris (Fr.) Sacc. an. Fusarium sambucinum Fuckel Haematonectria haematococca (Berk. et Broome) Samuels et Rossman an. Fusarium  solani (Mart.) Sacc.	`++
Mączniak rzekomy soi	Peronospora manshurica (Naumov) Syd.	`+
Rizoktonioza soi	Thanatephorus cucumeris (A.B. Frank) Donk an. Rhizoctonia solani J.G. Kühn	`+
Rdza soi	Phakopsora pachyrhizi Syd. &P. Syd. (Uromyces sojae Syd.)	`++
Septorioza soi (Brązowa plamistość liści soi)	Septoria glycines Hemmi	`++
Szara pleśń	Botrytis cinerea Pers	`++
Zgnilizna twardzikowa	Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary	`+
Zgorzel siewek	Globisporangium spp., Pythium spp. , Botrytis cinerea Pers.	`++

Legenda: ++ choroba ważna; + choroba o niewielkim znaczeniu +/- choroba o znaczeniu lokalnym
Źródło: Metodyka integrowanej ochrony Metodyka integrowanej ochrony soi dla doradców 2020 soi dla doradców INSTYTUT OCHRONY ROŚLIN – PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

Firma AGROBIOTICS planuje wprowadzenie do swojej oferty preparatu mikrobiologicznego, który będzie pełnił wiele funkcji. Dostarczał azot z powietrza roślinie, wtedy kiedy jest najbardziej potrzebny, wpływał korzystnie na wigor roślin (PGPB), wzmacniał naturalną odporność roślin na choroby (ISR),

W ofercie AgroBiotics jest już preparat mikrobiologiczny budujący naturalną odporność roślin na chwościk soi. Grzyby patogeniczne z tej samej rodziny powodują chwościk buraka, choroba ta występuje w buraku cukrowym i powoduje duże straty ekonomiczne. Preparat ProBeet WG, bo o nim tu jest mowa, może być stosowany także w soi.